рднाрд░рдд рдоें рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХрдЪрд░ा рдк्рд░рдмंрдзрди
рд╡िрд╢्рд╡ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдЙрдд्рдкाрджिрдд рдХुрд▓ рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХा рдХेрд╡рд▓ 9 рдк्рд░рддिрд╢рдд рд╣ी рдкुрдирд░्рдирд╡ीрдиीрдХрд░рдг рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै, рд▓рдЧрднрдЧ 12 рдк्рд░рддिрд╢рдд рдЬрд▓ा рджिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рдКрд░्рдЬा рдХी рд╡рд╕ूрд▓ी рдХी рдЬाрддी рд╣ै, рдФрд░ рд╢ेрд╖ - рд▓рдЧрднрдЧ 79 рдк्рд░рддिрд╢рдд - рднूрдоि, рдкाрдиी рдФрд░ рд╕рдоुрдж्рд░ рдоें рдоिрд▓ рдЬाрддी рд╣ै рдФрд░ рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдХो рдк्рд░рджूрд╖िрдд рдХрд░рддी рд╣ै।
рдкिрдЫрд▓े рд╣рдл्рддे, NITI Aayog рдФрд░ United Nations Development Programme (UNDP) India рдиे рджेрд╢ рдоें рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХрдЪрд░े рдХे рд╕्рдеाрдпी рдк्рд░рдмंрдзрди рдХो рдмрдв़ाрд╡ा рджेрдиे рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рд╣ैंрдбрдмुрдХ рд▓ॉрди्рдЪ рдХी।
рд╣ैंрдбрдмुрдХ рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХे рдЙрдкрдпोрдЧ рдХो рдХрдо рдХрд░рдиे рдФрд░ рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХрдЪрд░े рдХे рдкुрдирд░्рдЪрдХ्рд░рдг рдХो рдмрдв़ाрдиे рдХे рд▓рдХ्рд╖्рдп рдХो рдкूрд░ा рдХрд░рдиे рдоें рдПрдХ рдк्рд░рдоुрдЦ рднूрдоिрдХा рдиिрднाрдПрдЧी, рдФрд░ рдпрд╣ рднी рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░ेрдЧी рдХि рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХрдЪрд░े рдХो рдХрдо рд╕े рдХрдо рд▓ाрдпा рдЬाрдП।
рд░िрдкोрд░्рдЯ рдХो рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХрдЪрд░े рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдк्рд░рдЦ्рдпाрдд рд╡िрд╢ेрд╖рдЬ्рдЮों рдФрд░ рдЕрдЧ्рд░рдгी рд╕ंрдЧрдардиों рдХे рдкрд░ाрдорд░्рд╢ рд╕े рд╡िрдХрд╕िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЪрд░्рдЪा рдлрд░рд╡рд░ी 2021 рдоें рд╢ुрд░ू рдХी рдЧрдИ рдеी। рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рдпूрдПрдирдбीрдкी рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рдмंрдзिрдд рд╢рд╣рд░ी рд╕्рдеाрдиीрдп рдиिрдХाрдпों, рдкुрдирд░्рдЪрдХ्рд░рдгрдХрд░्рддाрдУं, рдХॉрд░рдкोрд░ेрдЯ्рд╕, рдиाрдЧрд░िрдХ рд╕рдоाрдЬ рд╕ंрдЧрдардиों, рд╢िрдХ्рд╖ाрд╡िрджों рд╕рд╣िрдд 20 рд╕े рдЕрдзिрдХ рдЖрднाрд╕ी рд╣िрддрдзाрд░рдХ рдкрд░ाрдорд░्рд╢ рд╣ुрдП।
рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХрдЪрд░ा рдк्рд░рдмंрдзрди рдХी рдЬрд░ूрд░рдд
• рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХा рдЖрд╡िрд╖्рдХाрд░ рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ 1907 рдоें рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा, рдФрд░ рдпрд╣ рджेрдЦрддे рд╣ुрдП рдХि рдпрд╣ рдЕрди्рдп рд╕ाрдордЧ्рд░िрдпों рдХी рддुрд▓рдиा рдоें рд╕рд╕्рддा рдФрд░ рдЕрдзिрдХ рд╕ुрд╡िрдзाрдЬрдирдХ рдеा, рдЬрд▓्рдж рд╣ी рдЗрд╕े рд╣рдоाрд░े рджैрдиिрдХ рдЬीрд╡рди рдоें рд╡िрднिрди्рди рддрд░ीрдХों рд╕े рдЙрдкрдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрдиे рд▓рдЧा।
• рдЖрдЬ, рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рд╣рдоाрд░े рдкैрд╕े рд╕े рд▓ेрдХрд░ рдЗрд▓ेрдХ्рдЯ्рд░ॉрдиिрдХ рдЙрдкрдХрд░рдгों рддрдХ рд▓рдЧрднрдЧ рд╣рд░ рдЪीрдЬ рдоें рдоौрдЬूрдж рд╣ै, рдФрд░ рдЗрд╕рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдкैрдХेрдЬिंрдЧ, рднрд╡рди, рдиिрд░्рдоाрдг, рдкрд░िрд╡рд╣рди, рдФрдж्рдпोрдЧिрдХ рдорд╢ीрдирд░ी рдФрд░ рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рд╕рд╣िрдд рдХрдИ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।
• рд╣ाрд▓ांрдХि, рдЯिрдХाрдК рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХрдЪрд░ा рдк्рд░рдмंрдзрди (рдкीрдбрдм्рд▓ूрдПрдо) рдХी рдХрдоी рд╡िрд╢्рд╡ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рд╣рдоाрд░े рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдФрд░ рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рдкाрд░िрд╕्рдеिрддिрдХी рддंрдд्рд░ рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдЧंрднीрд░ рдЦрддрд░ा рд╣ै।
• рдбेрдЯा рдЗंрдЧिрдд рдХрд░рддा рд╣ै рдХि рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХрдЪрд░े рдХी рдПрдХ рдмрдб़ी рдоाрдд्рд░ा рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ोрддी рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рдЗрд╕рдХे рдиिрдо्рди рд╕्рддрд░ рдХो рд╕्рдеाрдпी рд░ूрдк рд╕े рдк्рд░рдмंрдзिрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рджुрдиिрдпा рднрд░ рдоें рдд्рдпाрдЧ рджिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।
• 1950 рд╕े 2015 рддрдХ, рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рд▓рдЧрднрдЧ 8.3 рдмिрд▓िрдпрди рдоीрдЯ्рд░िрдХ рдЯрди (рдмीрдПрдордЯी) рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХा рдЙрдд्рдкाрджрди рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा, рдФрд░ рдЗрд╕рдоें рд╕े 80 рдк्рд░рддिрд╢рдд - 6.3 рдмीрдПрдордЯी - рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХрдЪрд░े рдХे рд░ूрдк рдоें рджрд░्рдЬ рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा।
• рдЗрди рем.рей рдмीрдПрдордЯी рдХрдЪрд░े рдоें рд╕े рдХेрд╡рд▓ реп рдк्рд░рддिрд╢рдд рдХा рдкुрдирд░्рдЪрдХ्рд░рдг рдХिрдпा рдЧрдпा, резреи рдк्рд░рддिрд╢рдд рдХो рдЬрд▓ा рджिрдпा рдЧрдпा рдФрд░ ренреп рдк्рд░рддिрд╢рдд рдХрдЪрд░े рдХो рд▓ैंрдбрдлिрд▓, рдорд╣ाрд╕ाрдЧрд░ों рдпा рдЬрд▓ाрд╢рдпों рдоें рдбाрд▓ рджिрдпा рдЧрдпा।
• рджुрдиिрдпा рднрд░ рдоें рд╡िрднिрди्рди рд╡िрдиिрд░्рдоाрдг рдЙрдж्рдпोрдЧ рдк्рд░рддि рд╡рд░्рд╖ 400 рдоिрд▓िрдпрди рдЯрди рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХрдЪрд░े рдХा рдЙрдд्рдкाрджрди рдХрд░рддे рд╣ैं, рдЬिрд╕рдоें рдкैрдХेрдЬिंрдЧ рдЙрдж्рдпोрдЧ рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ा рдпोрдЧрджाрдирдХрд░्рддा рд╣ै। рдлिрдХ्рдХी рдХी рдПрдХ рд░िрдкोрд░्рдЯ рдХे рдоुрддाрдмिрдХ, рднाрд░рдд рдоें рдкैрдХेрдЬिंрдЧ рдХी 40 рдлीрд╕рджी рдЬрд░ूрд░рддें рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХे рдЗрд╕्рддेрдоाрд▓ рд╕े рдкूрд░ी рд╣ोрддी рд╣ैं।
• рд╡िрд╢्рд╡ рд╕्рддрд░ рдкрд░, рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХрдЪрд░े рдХे рдкुрди: рдЙрдкрдпोрдЧ, рдХрдоी рдФрд░ рдкुрдирд░्рдЪрдХ्рд░рдг рдкрд░ рдз्рдпाрди рдХेंрдж्рд░िрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рд╕ुрд╡्рдпрд╡рд╕्рдеिрдд PWM рдХे рдЕрднाрд╡ рдоें рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдк्рд░рджूрд╖рдг рдПрдХ рдЧंрднीрд░ рдЦрддрд░े рдХे рд░ूрдк рдоें рдЙрднрд░ा рд╣ै।
• рд╕рднी рд╡िрдХрд╕िрдд рдФрд░ рд╡िрдХाрд╕рд╢ीрд▓ рджेрд╢ рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рд░ूрдк рд╕े рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХрдЪрд░े рдХे рдк्рд░рдмंрдзрди рдХे рд▓िрдП рдХрджрдо рдЙрдаा рд░рд╣े рд╣ैं, рд▓ेрдХिрди рдЗрд╕рдХा рджाрдпिрдд्рд╡ рдоुрдЦ्рдп рд░ूрдк рд╕े рд╡िрдХाрд╕рд╢ीрд▓ рджेрд╢ों рдкрд░ рд╣ै।
• рд╕ीрдкीрд╕ीрдмी рд░िрдкोрд░्рдЯ (2019-20) рдоें рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ै рдХि рднाрд░рдд рдоें рд╕ाрд▓ाрдиा 3.4 рдоिрд▓िрдпрди рдоीрдЯ्рд░िрдХ рдЯрди рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХрдЪрд░ा рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ोрддा рд╣ै।
рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХрдЪрд░े рдХे рдк्рд░рдмंрдзрди рдХे рджो рдк्рд░ाрдердоिрдХ рддрд░ीрдХे рд╣ैं:
• рдкрд╣рд▓ा рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХрдЪрд░े рдХी рд╡िрднिрди्рди рд╢्рд░ेрдгिрдпों рдХो рдж्рд╡िрддीрдпрдХ рд╕ाрдордЧ्рд░ी рдоें рдкुрдирд░्рдЪрдХ्рд░рдг рдпा рдкुрди: рдк्рд░рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг рдХрд░рдиा рд╣ै। рджूрд╕рд░ा рд╣ै рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХрдЪрд░े рдХा рднрд╕्рдоीрдХрд░рдг। рд╣ाрд▓ांрдХि, рднрд╕्рдоीрдХрд░рдг рдорд╣ंрдЧा рд╣ै рдФрд░ рд╕рд╣ी рдЙрдкрдХрд░рдг рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдирд╣ीं рдХрд░рдиे рдкрд░ рдк्рд░рджूрд╖рдг рдХा рдХाрд░рдг рдмрдирддा рд╣ै।
рд╕िंрдЧрд▓ рдпूрдЬ рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ
рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХрдЪрд░ा рдк्рд░рдмंрдзрди рдиिрдпрдо, 2021 рдоें рд╕ंрд╢ोрдзिрдд, рдПрдХрд▓-рдЙрдкрдпोрдЧ рд╡ाрд▓े рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХो рдПрдХ рдРрд╕ी рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рд╡рд╕्рддु рдХे рд░ूрдк рдоें рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХрд░рддा рд╣ै, рдЬिрд╕े рдПрдХ рд╣ी рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдмाрд░ рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░рдиे рдпा рдлिрд░ рд╕े рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░рдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рдЙрдкрдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдПрдХрд▓-рдЙрдкрдпोрдЧ рд╡ाрд▓े рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХो рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХрд░рддा рд╣ै, рдЬिрд╕े рдЕрдХ्рд╕рд░ рдбिрд╕्рдкोрдЬेрдмрд▓ рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХे рд░ूрдк рдоें рд╕ंрджрд░्рднिрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै, рдЬिрд╕े рдЖрдорддौрд░ рдкрд░ рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдкैрдХेрдЬिंрдЧ рдХे рд▓िрдП рдЙрдкрдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै, рдЬिрд╕рдоें рдРрд╕ी рд╡рд╕्рддुрдПं рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ैं рдЬिрди्рд╣ें рдлेंрдХрдиे рдпा рдкुрдирд░्рдирд╡ीрдиीрдХрд░рдг рдХрд░рдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рдмाрд░ рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░рдиे рдХा рдЗрд░ाрджा рд╣ै।
рдЗрдирдоें рдХिрд░ाрдиा рдмैрдЧ, рдЦाрдж्рдп рдкैрдХेрдЬिंрдЧ, рдмोрддрд▓ें, рдкुрдЖрд▓, рдХंрдЯेрдирд░, рдХрдк рдФрд░ рдХрдЯрд▓рд░ी рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ैं।
рдЖрд╕ाрди рдкрд╣ुंрдЪ рдФрд░ рдЙрдЪ्рдЪ рдЙрдкрдпोрдЧ рдХे рдХाрд░рдг рд╕िंрдЧрд▓-рдпूрдЬ рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рд╕рдмрд╕े рд▓ोрдХрдк्рд░िрдп рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рд╣ै। рд╣ाрд▓ांрдХि рдпрд╣ рдоाрд▓ рдкрд░िрд╡рд╣рди рдХे рд▓िрдП рд╕рд╕्рддा, рдордЬрдмूрдд рдФрд░ рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдпрдХрд░ рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рдЗрд╕े рд░ीрд╕ाрдпрдХрд▓ рдХрд░рдиा рд╕рдмрд╕े рдХрдаिрди рд╣ै।
рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХैрд░ी рдмैрдЧ рдХрдо рдКрд░्рдЬा рдФрд░ рдкाрдиी рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░рдХे рдЙрдд्рдкाрджिрдд рдХिрдП рдЬाрддे рд╣ैं рдФрд░ рдкेрдкрд░ рдмैрдЧ рдХी рддुрд▓рдиा рдоें рдХрдо рдаोрд╕ рдЕрдкрд╢िрд╖्рдЯ рдЙрдд्рдкрди्рди рдХрд░рддे рд╣ैं рдХ्рдпोंрдХि рд╡े рд▓ैंрдбрдлिрд▓ рдоें рдХрдо рдЬрдЧрд╣ рд▓ेрддे рд╣ैं। рд╕िंрдЧрд▓-рдпूрдЬ рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХी рдпे рдоुрдЦ्рдп рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПं рдЗрд╕े рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рдЙрдкрдпोрдЧ рдоें рдкрд╕ंрджीрджा рд╕ाрдордЧ्рд░ी рдмрдиाрддी рд╣ैं।
рдПрдХрд▓-рдЙрдкрдпोрдЧ рд╡ाрд▓े рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХे рдк्рд░рддिрдХूрд▓ рдк्рд░рднाрд╡ों рдиे рджुрдиिрдпा рднрд░ рдоें рдПрдХ рдЦрддрд░рдиाрдХ рд╕्рдеिрддि рдкैрджा рдХрд░ рджी рд╣ै, рдЬिрд╕рдоें рджेрд╢ों рдХो рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХे рдЦिрд▓ाрдл рдк्рд░рддिрдмрдж्рдзрддा рдмрдиाрдиे рдХा рдЖрд╣्рд╡ाрди рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।
рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХрдЪрд░ा рдк्рд░рдмंрдзрди рдХे рд▓िрдП рдиिрдпрдо рдФрд░ рджिрд╢ा-рдиिрд░्рджेрд╢
рджेрд╢ рдоें рдмрдв़рддे рдХрдЪрд░े рдХे рд╕ंрдХрдЯ рдХी рдЪुрдиौрддी рд╕े рдиिрдкрдЯрдиे рдХे рд▓िрдП рднाрд░рдд рдиे рд▓рдЧрднрдЧ рджो рджрд╢рдХ рдкрд╣рд▓े рдХрдЪрд░ा рдк्рд░рдмंрдзрди рдкрд░ рдЕрдкрдиा рдиिрдпाрдордХ рдвांрдЪा рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиा рд╢ुрд░ू рдХिрдпा рдеा। 2000 рдоें, рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг, рд╡рди рдФрд░ рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдоंрдд्рд░ाрд▓рдп рдиे рдирдЧрд░рдкाрд▓िрдХा рдаोрд╕ рдЕрдкрд╢िрд╖्рдЯ (рдк्рд░рдмंрдзрди рдФрд░ рд╣ैंрдбрд▓िंрдЧ) рдиिрдпрдоों рдХे рд░ूрдк рдоें рдЕрдкрд╢िрд╖्рдЯ рдк्рд░рдмंрдзрди рдкрд░ рдкрд╣рд▓ा рдХाрдиूрди рдЕрдзिрд╕ूрдЪिрдд рдХिрдпा। рддрдм рд╕े, рджेрд╢ рдХे рдЕрдкрд╢िрд╖्рдЯ рдк्рд░рдмंрдзрди рдиिрдпрдо рдХрдИ рдкрд╣рд▓ुрдУं рдоें рд╡िрдХрд╕िрдд рд╣ुрдП рд╣ैं рдФрд░ рдмрдб़े рдкैрдоाрдиे рдкрд░ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд╣ुрдП рд╣ैं।
рднाрд░рдд рдоें, 2016 рдФрд░ 2018 рдХे рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдЕрдкрд╢िрд╖्рдЯ рдк्рд░рдмंрдзрди рдиिрдпрдо рдФрд░ 2021 рдоें рд╣ाрд▓ рд╣ी рдоें рдШोрд╖िрдд рд╕ंрд╢ोрдзрди рдПрдХрд▓-рдЙрдкрдпोрдЧ рд╡ाрд▓े рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдкрд░ рдз्рдпाрди рдХेंрдж्рд░िрдд рдХрд░рддे рд╣ैं। рдиिрдпрдо рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХी рд╡िрднिрди्рди рд╢्рд░ेрдгिрдпों рдХा рд╡िрд╡рд░рдг рджेрддे рд╣ैं рдФрд░ рдЙрдкрдпोрдЧ рдХिрдП рдЬाрдиे рд╡ाрд▓े рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдмрд╣ुрд▓рдХ рдХे рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд░ीрд╕ाрдЗрдХ्рд▓िंрдЧ рд╡िрдзिрдпों рдХी рд╕िрдлाрд░िрд╢ рдХрд░рддे рд╣ैं।
рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдЕрдкрд╢िрд╖्рдЯ рдк्рд░рдмंрдзрди рдиिрдпрдо, 2016
• рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХрдЪрд░ा рдк्рд░рдмंрдзрди рдиिрдпрдо, 2016 рдХो 18 рдоाрд░्рдЪ 2016 рдХो рдЕрдзिрд╕ूрдЪिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдпे рдиिрдпрдо рдХैрд░ी рдмैрдЧ, рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рд╢ीрдЯ рдпा рдмрд╣ुрд╕्рддрд░ीрдп рдкैрдХेрдЬिंрдЧ рдЖрджि рдХे рдиिрд░्рдоाрдг, рдЖрдпाрдд рд╕्рдЯॉрдХिंрдЧ, рд╡िрддрд░рдг, рдмिрдХ्рд░ी рдФрд░ рдЙрдкрдпोрдЧ рдкрд░ рд▓ाрдЧू рд╣ोрддे рд╣ैं।
• рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рдХрдЪрд░ा рдкैрджा рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ों рдХी рдЬिрдо्рдоेрджाрд░ी рддрдп рдХी рдЧрдИ рд╣ै। рдХाрд░्рдпाрд▓рдпों, рд╡ाрдгिрдЬ्рдпिрдХ рдк्рд░рддिрд╖्рдаाрдиों, рдЙрдж्рдпोрдЧों рдЬैрд╕े рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рдФрд░ рдеोрдХ рдЙрдд्рдкाрджрдХों рдХो рд╕्рд░ोрдд рдкрд░ рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХрдЪрд░े рдХो рдЕрд▓рдЧ рдХрд░рдиा, рдЕрд▓рдЧ рдХिрдП рдЧрдП рдХрдЪрд░े рдХो рд╕ौंрдкрдиा, рд╕्рдеाрдиीрдп рдиिрдХाрдпों рдХे рдЙрдк-рдиिрдпрдоों рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЙрдкрдпोрдЧрдХрд░्рддा рд╢ुрд▓्рдХ рдХा рднुрдЧрддाрди рдХрд░рдиा рд╣ै।
• рд╡िрд╕्рддाрд░िрдд рдЙрдд्рдкाрджрдХों рдХी рдЬिрдо्рдоेрджाрд░ी (рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдЕрдкрд╢िрд╖्рдЯ рдк्рд░рдмंрдзрди рдиिрдпрдо 2016 рдХे рддрд╣рдд) рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдж्рд╡ाрд░ा рдЙрдкрдпोрдЧ рдФрд░ рдиिрдкрдЯाрдиे рдХे рдмाрдж рдЙрдд्рдкाрджों рдХे рдЙрдкрдЪाрд░, рдкुрдирд░्рдЪрдХ्рд░рдг, рдкुрди: рдЙрдкрдпोрдЧ рдпा рдиिрдкрдЯाрди рдХे рд▓िрдП рдиिрд░्рдоाрддाрдУं рдкрд░ рдЬिрдо्рдоेрджाрд░ी рдбाрд▓рддा рд╣ै।
рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдЕрдкрд╢िрд╖्рдЯ рдк्рд░рдмंрдзрди рдХे рдЪाрд░ рдк्рд░рдоुрдЦ рдШрдЯрдХ
рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдЕрдкрд╢िрд╖्рдЯ рдк्рд░рдмंрдзрди рдХे рдЪाрд░ рдк्рд░рдоुрдЦ рдШрдЯрдХ рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╣ैं, рдЬिрди्рд╣ें рдЕрдХ्рд╕рд░ "4R" рдХे рд░ूрдк рдоें рднी рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै, рд╣ाрд▓ांрдХि рд╡्рдпाрдкрдХ рд░ूрдк рд╕े рдЗрд╕े рдФрд░ рднी рддрд░ीрдХों рд╕े рд╕рдордЭा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै:
- рдпрд╣ рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдЕрдкрд╢िрд╖्рдЯ рдк्рд░рдмंрдзрди рдХा рд╕рдмрд╕े рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдШрдЯрдХ рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдЙрдд्рдкाрджों рдХे рдЙрдкрдпोрдЧ рдХो рдХрдо рдХрд░рдиा, рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े рдПрдХрд▓-рдЙрдкрдпोрдЧ рд╡ाрд▓े рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ (рдЬैрд╕े рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдмैрдЧ, рдмोрддрд▓ें, рдкैрдХेрдЬिंрдЧ)।
- рдЗрд╕рдоें рдРрд╕ी рд╡рд╕्рддुрдУं рдХा рдЪрдпрди рдХрд░рдиा рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ै рдЬिрдирдХी рдкैрдХेрдЬिंрдЧ рдХрдо рд╣ो, рдЕрдкрдиे рд╕्рд╡рдпं рдХे рдкुрдиः рдк्рд░рдпोрдЬ्рдп рдмैрдЧ рдФрд░ рдмोрддрд▓ों рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░рдиा, рдФрд░ рдЯिрдХाрдК рд╡िрдХрд▓्рдкों рдХा рдЪुрдиाрд╡ рдХрд░рдиा।
- рдЬिрддрдиा рдХрдо рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рд╣рдо рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░ेंрдЧे, рдЙрддрдиा рд╣ी рдХрдо рдХрдЪрд░ा рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ोрдЧा।
- рдЗрд╕рдХा рдорддрд▓рдм рд╣ै рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХी рд╡рд╕्рддुрдУं рдХो рдХрдЪрд░ा рдмрдирдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рдХрдИ рдмाрд░ рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░рдиा।
- рдЙрджाрд╣рд░рдг рдХे рд▓िрдП, рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХी рдмोрддрд▓ों рдХो рдлिрд░ рд╕े рднрд░рдиा, рдЦाрдж्рдп рдХंрдЯेрдирд░ों рдХा рдкुрдиः рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░рдиा, рдФрд░ рдРрд╕ी рд╡рд╕्рддुрдУं рдХो рдЦрд░ीрджрдиा рдЬो рдЯिрдХाрдК рд╣ों рдФрд░ рдЙрдирдХा рд▓ंрдмे рд╕рдордп рддрдХ рдЙрдкрдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХे।
- рдпрд╣ рдирдП рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХे рдЙрдд्рдкाрджрди рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдХो рдХрдо рдХрд░рддा рд╣ै рдФрд░ рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХा рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рдХрд░рддा рд╣ै।
- рдпрд╣ рдЙрдкрдпोрдЧ рдХिрдП рдЧрдП рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХो рдирдП рдЙрдд्рдкाрджों рдоें рд╕ंрд╕ाрдзिрдд рдХрд░рдиे рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рд╣ै।
- рдЗрд╕рдоें рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХो рдЗрдХрдЯ्рдаा рдХрд░рдиा, рдЫांрдЯрдиा, рд╕ाрдл рдХрд░рдиा, рдкिрдШрд▓ाрдиा рдФрд░ рдлिрд░ рдЙрд╕рд╕े рдирдП рдЙрдд्рдкाрдж рдмрдиाрдиा рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ै।
- рдкुрдирд░्рдЪрдХ्рд░рдг рд╡िрднिрди्рди рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХे рд▓िрдП рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕рдХी рдк्рд░рднाрд╡рд╢ीрд▓рддा рдЙрдЪिрдд рдЫँрдЯाрдИ рдФрд░ рдк्рд░рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг рд╕ुрд╡िрдзाрдУं рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рдХрд░рддी рд╣ै।
- рдпрд╣ рд▓ैंрдбрдлिрд▓ рдоें рдЬाрдиे рд╡ाрд▓े рдХрдЪрд░े рдХी рдоाрдд्рд░ा рдХो рдХрдо рдХрд░рддा рд╣ै рдФрд░ рдирдП рдХрдЪ्рдЪे рдоाрд▓ рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдХो рдХрдо рдХрд░рддा рд╣ै।
- рдпрд╣ рдЙрди рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдЕрдкрд╢िрд╖्рдЯों рд╕े рдКрд░्рдЬा рдиिрдХाрд▓рдиा рд╣ै рдЬिрди्рд╣ें рдкुрдирд░्рдирд╡ीрдиीрдХрд░рдг рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।
- рдЗрд╕рдоें рдк्рд▓ाрд╕्рдЯिрдХ рдХрдЪрд░े рдХो рдЬрд▓ाрдХрд░ рдмिрдЬрд▓ी рдпा рдЧрд░्рдоी рдЙрдд्рдкрди्рди рдХрд░рдиा рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ै (рдЬिрд╕े "рдЕрдкрд╢िрд╖्рдЯ-рд╕े-рдКрд░्рдЬा" рдпा "рдХрдЪрд░ा-рд╕े-рдКрд░्рдЬा" рд╕ुрд╡िрдзाрдПँ рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै)।
- рд╣ाрд▓ांрдХि рдпрд╣ рд▓ैंрдбрдлिрд▓िंрдЧ рд╕े рдмेрд╣рддрд░ рд╣ै, рдЗрд╕े рдЖрдорддौрд░ рдкрд░ "reduce" рдФрд░ "reuse" рдЬैрд╕े рдк्рд░ाрдердоिрдХ рд╡िрдХрд▓्рдкों рдХी рддुрд▓рдиा рдоें рдХрдо рд╡ांрдЫрдиीрдп рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдЗрд╕рдоें рдЙрдд्рд╕рд░्рдЬрди рдФрд░ рдХाрд░्рдмрди рдлुрдЯрдк्рд░िंрдЯ рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ोрддा рд╣ै।


No comments:
Post a Comment